Sinds de oorlog in Oekraïne heeft Nederland LNG (vloeibaar gas) omarmd als alternatief voor Russisch gas. Uit nieuwe cijfers blijkt dat ruim de helft van deze LNG uit de VS komt. Dat is problematisch, want Amerikaans gas is vrijwel altijd schaliegas: één van de meest vervuilende soorten gas ter wereld. Acht vragen over vloeibaar gas uit de VS, en hoe het anders kan.
1. Wat is LNG?
LNG staat voor Liquified Natural Gas, oftewel ‘vloeibaar gemaakt aardgas’. In vloeibare vorm neemt gas fors minder ruimte in en kan daardoor gemakkelijker vervoerd worden over lange afstanden. LNG wordt gemaakt in landen waar gas goedkoop is – veelal landen met zwakke wetten voor mens en milieu, zoals Qatar, Algerije en de Verenigde Staten (VS).
Het gas wordt via pijpleidingen naar een exportterminal aan de kust gebracht en daar gezuiverd en afgekoeld tot -162 °C, de temperatuur waarbij gas vloeibaar wordt en veel minder ruimte inneemt (zo’n 600 keer minder [1]). Vanaf nu heet het LNG. Dit proces kost veel energie, je verliest zo’n 10 procent van het gas aan energiekosten.[2]
2. Hoe komt LNG naar hier?
Na productie wordt het LNG wordt overgepompt naar een tankschip (of tanker) en kan nu de oceaan over richting (bijvoorbeeld) Europa.
De lading is dan al verkocht, maar het staat de eigenaar vrij om deze door te verkopen als iemand anders meer biedt. Zo kan het zelfs gebeuren dat de tanker onderweg van richting verandert, omdat de eindbestemming is veranderd. Eén schip met Amerikaans LNG was zelfs al halverwege de Indische Oceaan toen het rechtsomkeert maakte en terug naar Europa voer.[3] Dit soort koerswijzigingen zijn buitengewoon verspillend – elke extra vaardag kost de tanker veel energie om haar lading op -162 °C te houden.
Na aankomst in de haven wordt het LNG overgepompt in de opslagtanks van de importterminal. Het vloeibare gas wordt eenvoudig weer gasvormig gemaakt door het koelen te stoppen. Nu kan het ingevoerd worden op het gasnet of via pijpleidingen doorgesluisd worden naar andere landen, zoals Duitsland.
3. Hoe afhankelijk is Nederland van LNG?
Nederland heeft twee grote importterminals voor LNG: de Gate terminal in Rotterdam en een drijvende terminal in de Eemshaven. Beide terminals zijn gedeeld eigendom van Gasunie en Vopak.[4] De terminal in Rotterdam bestaat al sinds 2011, die in de Eemshaven pas sinds vorig jaar.[5]
Momenteel is Nederland afhankelijk van deze terminals om aan de gasvraag te voldoen. Tussen 2021 en 2022 verdubbelde de netto invoer van LNG, van 8,5 naar 18,2 miljard kubieke meter.[6] Om dit in perspectief te plaatsen: de totale gasvraag in Nederland over het jaar 2022 was ca. 31 miljard kubieke meter, dus de import van LNG is meer dan de helft daarvan. Over heel Europa bezien bestaat tweederde van alle gasimport uit LNG.[7]
Deze hoge afhankelijkheid van LNG heeft een aanleiding en een oorzaak. De aanleiding is natuurlijk de Russische inval in Oekraïne, waardoor de aanvoer van goedkoop Russisch gas uit pijpleidingen is opgedroogd. Eerder al werd de Groningse gaskraan dichtgedraaid vanwege de toenemende onveiligheid in die provincie. Hierdoor veranderde Nederland rond 2018 van een exporteur naar een netto importeur van gas.[8] De oorzaak is het hoge fossiele energieverbruik in Nederland, wat komt door het jarenlange uitstelgedrag van de regering. Er is nog steeds geen plan om de energievraag radicaal naar beneden te brengen, zelfs laaghangend fruit wordt nauwelijks geplukt.[9]
4. Wie profiteert er van LNG?
De toegenomen afhankelijkheid van LNG voor de Nederlandse energievoorziening is goed nieuws voor fossiele energiebedrijven: er worden hoge winsten geboekt met de winning en handel in (vloeibaar) gas. Shell, ‘s werelds grootste handelaar in LNG, haalde in 2022 meer dan 50% van haar winst uit haar gasdivisie: €20 van de totaal €38 miljard winst.[10,11]
Vergeleken met een pijpleiding is vloeibaar gas een pracht van een verdienmodel. Je kunt het overal ter wereld naartoe brengen en daardoor verkopen aan de hoogste bieder. Bij een pijpleiding zit je vast aan één afnemer of regio. Bovendien kan de lading van een LNG-tanker zoals eerder gezegd meermaals van eigenaar wisselen terwijl het nog onderweg is – ka-ching! Je kunt je voorstellen waarom LNG sterk gepromoot wordt door de olie- en gasindustrie.[12] Zij zijn degenen die hier flink aan verdienen.
5. Hoeveel LNG is Amerikaans schaliegas, en is dit een probleem?
In 2022 voeren 111 tankers Amerikaanse LNG Nederland binnen, met een totale lading van omgerekend 10,7 miljard kubieke meter gas. Van alle LNG was maar liefst 59% afkomstig uit de VS. Deze cijfers komen uit een recente publicatie van Fossielvrij NL en Food & Water Action Europe (FWAE). Na Frankrijk en Spanje is Nederland de grootste importeur van Amerikaans gas in de Europese Unie.
Het meeste LNG in Nederland komt van de Sabine Pass exportterminal in Louisiana. Eerder schreven we al uitgebreid over de vervuilende LNG-industrie rondom het stadje Cameron. Bij de Sabine Pass zijn de lokale problemen niet anders. In deze blog vertelt John Beard, voorheen zelf werkzaam in de olie-industrie, over de vervuiling die zijn leefomgeving raakt. Veertig procent, zoveel hoger is de kans op kanker die de veelal zwarte bevolking in de buurt van Sabine Pass heeft, vergeleken met mensen elders in het land. Net als bij de terminal in Cameron is ook bij Sabine Pass onze ING een belangrijke financier.[13]
Het meeste gas dat in Amerika wordt geëxporteerd is schaliegas: de Amerikaanse overheid verklaart dat 87% van al hun gas uit schalie wordt gewonnen.[14] Dit maakt dat in 2022 circa 51% van het in Nederland geïmporteerde LNG, Amerikaans schaliegas was.[15]
De winning van schaliegas is omstreden en in Nederland al jarenlang verboden.[16] De ING bank financiert geen schaliegasprojecten in Europa vanwege de impact op mens en milieu.[17] Dat zij wél Amerikaanse LNG-terminals financiert is dus nogal krom.
Schaliegas wordt gewonnen met een techniek die hydraulic fracturing heet, kortweg ‘fracking’. Hierbij wordt onder hoge druk een mix van water, zand en chemicaliën in de grond gespoten. Deze chemicaliën komen deels terug mee omhoog en vervuilen daar grond- en oppervlaktewater.[18] Zo raakte in Pavilion, Wyoming, de drinkwatervoorziening aangetast door chemicaliën van nabijgelegen schaliegasontginningen.[19] Ook wordt fracking in verband gebracht met aardbevingen, die we kennen van de gaswinning in Groningen.[20]
6. Wat is de impact op het klimaat?
Kwalijk is bovendien dat bij de winning van Amerikaans schaliegas grote hoeveelheden methaan weglekken. Na CO2 is methaan wereldwijd het belangrijkste broeikasgas, verantwoordelijk voor 30% van de opwarming sinds de uitvinding van de stoommachine.[21] In de laatste 10 jaar is de concentratie methaan in de atmosfeer snel toegenomen. Dit wordt door wetenschappers gelinkt aan de opkomst van schaliegaswinning in de VS.[22]
Het terugdringen van methaanuitstoot staat hoog op de internationale agenda, helaas schiet het nog niet erg op.[23] Dit komt door slechte overheidsregulering en doordat betere lekdichting geld kost. Op satellietbeelden van methaan-lekkages springt de gaswinning in Amerika er duidelijk uit.[24] Na China is de VS de grootste uitstoter van methaan in de wereld.[25]
Niet alleen bij de winning van gas vinden methaan-lekkages plaats, dit is ook het geval bij het transport en de verwerking ervan. Vanaf 2010 zijn er veel studies naar methaan uitgevoerd in de VS, waaruit blijkt dat het probleem van lekkages veel groter is dan eerder gedacht.[26] Het precieze lekkage-getal varieert per locatie, maar gemiddeld kunnen we uitgaan dat ongeveer 3% van het fossiele gas (met methaan als hoofdbestanddeel) de lucht in lekt en zo de aarde verhit.[27,28] Buitengewoon schadelijk, als je bedenkt dat het broeikasgas-effect van methaan over een periode van 100 jaar 34 keer sterker is dan dat van CO2. Over een periode van 20 jaar is dat verschil nog groter: dan is methaan liefst 86 keer sterker.[29]
Hoe verhoudt schaliegas uit Amerika zich hiermee tot de meest vuile fossiele brandstof – steenkool? Omdat methaan sneller afbreekt in de atmosfeer dan CO2, hangt dit af van de periode waarover je kijkt. Op de korte termijn (tussen nu en 20 jaar) kan gas inderdaad even slecht of slechter zijn voor het klimaat dan steenkolen.[30,31] Dr. René Peters van onderzoeksinstituut TNO verwoordde het als volgt: “Als je kijkt naar de CO2 voetafdruk, is LNG niet zo’n geweldig idee”.[32]
Wellicht is het tijd om het beestje bij de naam te gaan noemen – Amerikaans LNG is ‘vloeibaar steenkool’.
7. Wat is de oplossing?
Nederland kent een geschiedenis van gasellende – de import van vloeibaar gas leidt ertoe dat mensen elders dezelfde ellende te verduren krijgen. In dit blog heb je bovendien kunnen lezen dat Amerikaans schaliegas het klimaat verwoest op een snelheid vergelijkbaar met steenkolen.
De klimaatnoodtoestand waar we ons in bevinden dwingt ons ertoe om letterlijk gas terug te nemen, en niet om meer LNG-infrastructuur aan te leggen.[33,34] Toch is dit wat Europese landen aan het doen zijn – Nederland en andere EU-landen hebben samen plannen om de LNG-importcapaciteit meer dan te verdubbelen.[35] Deze uitbreidingen ketenen ons nog tientallen jaren vast aan deze vuile brandstof en brengen ons ver over de veilige grenzen van onze planeet.
Wij eisen een eerlijk en ambitieus afbouwplan voor gas, in lijn met de urgentie van de klimaatcrisis en de principes van klimaatrechtvaardigheid. Zo zijn de Nederlandse CO2-reductiedoelen voor 2030 en 2050 zwaar onder de maat als we 1,5 °C rechtvaardig willen halen.[36] Om de klimaatramp af te wenden is er een crisisaanpak nodig en een radicale ombouw van onze economie, schrijft zelfs de VN.[37]
Pijnlijke beslissingen zoals vraagvermindering mogen niet uit de weg gegaan worden. Er ligt al een crisisplan gas op de plank met o.a. een verplichte besparing bij grote bedrijven.[38] Tijdens de energiecrisis in 2022 nam ons gasverbruik in één jaar met een kwart af, wat bewijst dat vraagvermindering wel gewoon kan.[39] Natuurlijk moeten we de schrijnende gevallen die ook achter dat getal schuilgaan niet vergeten en steun geven daar waar dit voor problemen zorgt. Zo creëren we een maatschappij die niet alleen duurzamer, maar ook eerlijker en socialer is.
8. Wat kan ik doen?
Sluit je aan bij onze beweging, want alleen met sterke burgermacht kunnen we de macht van de fossiele industrie breken. Op woensdag 31 mei organiseren we een LNG meet-up in Amsterdam-Oost, waar we samen plannen gaan smeden om vloeibaar gas te stoppen. We gaan onder andere creatief aan de slag met een brainstorm om tot ideeën te komen voor een strategie voor onze nieuwe campagne en eerste actie.
Kun je daar niet bij zijn, maar wil je wel op de hoogte blijven van aankomende acties? Kom dan in het Telegram-kanaal.
Bronnen
- Vloeibaar gas is niet veel schoner dan steenkool | Pointer
- Energy demand of liquefaction and regasification of natural gas | Elsevier
- Kan Amerikaans schaliegas ons redden uit de Oekraïnecrisis? | VRT
- Vopak wordt aandeelhouder van EemsEnergyTerminal | Gasunie
- Drijvende lng-installatie Eemshaven moet gastekort deze winter voorkomen | NOS
- CBS
- https://twitter.com/GodzinskaKamila/status/1657034211205734403/photo/1
- Nederland koopt nu meer gas in dan het exporteert | AD
- Bedrijven zijn al jaren verplicht om energie te besparen, maar doen dat vaak niet | NU.nl
- Reuters
- Recordwinst Shell goed voor aandeelhouders, maar kritiek wordt luider | NOS.nl
- How the Gas Lobby Aims to Lock in Europe’s Fossil Fuel Addiction | DeSmog
- ING op twee na grootste financier vervuilende Amerikaanse vloeibaar gasfabrieken | Pointer
- Where our natural gas comes from | EIA
- berekeningen bij dit blog staan hier
- Schaliegas in Nederland | RVO
- Standpunt van ING op schaliegas | ING
- Shale gas development impacts on surface water quality in Pennsylvania | PNAS
- Er zit een reukje aan Amerikaans schaliegas | VRT
- Fracking Firm Admits It Caused Earthquakes | Triple Pundit
- Global Methane Tracker 2023 | IEA
- National Geographic
- Olie- en gasbedrijven krijgen methaanuitstoot maar niet omlaag | NU.nl
- Climate change: Satellites map huge methane plumes from oil and gas | BBC
- IEA
- Methane Emissions from the Production and Use of Natural Gas | em Magazine
- Quantifying methane emissions from the largest oil-producing basin in the United States from space | Science
- Methan-Emissionen: Klimaschäden durch internationale Gaslieferketten | DUH
- Methane Tracker 2021 | IEA
- Methane: a Key to Dealing With Carbon Pollution? | EDF
- Methane Leaks Erase Some of the Climate Benefits of Natural Gas | Scientific American
- Vloeibaar gas is niet veel schoner dan steenkool | Pointer
- Experts na acht jaar onderzoek: ‘Gevolgen klimaatverandering groter dan gedacht’ | NU.nl
- Climate Action Tracker
- Global Energy Monitor
- Nederlands klimaatbeleid niet in lijn met 1,5°C opwarming | Natuur & Milieu
- Emissions Gap Report 2022 | UNEP
- Dit is het crisisplan van minister Jetten | Business Insider
- CBS