Elizabeth Allua Vaah groeide op in Bakanta, een dorp aan de Ghanese westkust. Ze is schrijver en financieel analist, maar ook een activist. Als leider van de Ghana Environmental Advocacy Group strijdt ze tegen illegale mijnbouw, nucleair afval en de negatieve impact van westerse olie- en gasbedrijven. Ze richtte een fonds op om armoede te bestrijden en infrastructuur te verbeteren. Via onlinefilmpjes probeert ze meer aandacht te genereren voor de problemen die ze tegenkomt.

Maar er is meer nodig, beseft ze. “Het is alsof je tegen een muur staat te schreeuwen. Het interesseert niemand. De Ghanese regering niet en de oliemaatschappijen niet.” De druk moet van meer kanten komen. En daarbij spreekt ze ING Bank – die het bedrijf Tullow Oil met bijna een half miljard euro financierde in 2016-2021 – direct aan op hun verantwoordelijkheid. “Stop met het financieren van dit soort bedrijven. Als je goed onderzoek doet en in Ghana komt kijken, zul je begrijpen waarom.” Wat is er aan de hand?

Olie en crisis

In 2007 werd er veel olie en gas ontdekt voor de Ghanese Westkust. Een van de bedrijven die daarop dook is Tullow Oil, een van oorsprong Ierse olie- en gasgigant die genoteerd is aan de Londense beurs. Het bedrijf heeft de reputatie dat ze contracten afdwingen die ongunstig zijn voor de lokale bevolking. Transparantie is ook ver te zoeken: de contracten voor het Jubilee-olieveld werden praktisch in het geheim getekend, vrijwel zonder maatschappelijk of politiek debat over de voorwaarden. [1] Er is bijvoorbeeld niets afgesproken over de olie en het gas beschikbaar maken voor de Ghanezen – en dus moet het land brandstoffen importeren uit Nigeria.

Ghana gaat momenteel door een zware economische crisis. Terwijl het een paar jaar geleden juist heel goed ging, hebben corona en de Russische aanval op Oekraïne het land financieel flink door elkaar geschud. De overheid kon de 6,3 miljard dollar aan schulden – bij buitenlandse investeerders en landelijke pensioenfondsen en banken – niet meer terugbetalen. [2]

Elizabeth ziet mensen in de kustgebieden in extreme armoede leven: “Ze hebben zich erbij neergelegd dat dit het is en daar straalt een groot verdriet vanaf. Ik voel het als ik daar ben.” Mensen krijgen hoge en snelle prijsstijgingen te verstouwen; wat vandaag genoeg geld is om een gezin te voeden, kan morgen zomaar te weinig zijn. Eind 2022 was het voorlopige dieptepunt: huur, water, gas en elektriciteit werden bijna 80 procent duurder. Voedselprijzen stegen met bijna 50 procent. [3] Extra wrang dus dat Tullow Oil in datzelfde jaar een recordwinst van 1.086 miljoen dollar behaalde. [4]

Opvallend detail: de overheid heeft Tullow Oil en andere bedrijven die dik verdienen aan Ghana gevraagd om meer belasting te betalen. Maar nee hoor, daar wilde Tullow Oil mooi niets van weten. [5] En dus moest Ghana bij het IMF aankloppen voor een lening.

‘Afrika is niet Europa’s benzinepomp’

Terwijl we weten dat we moeten stoppen met fossiele energie om de klimaatcrisis te beteugelen, sluiten met name Westerse landen de laatste jaren steeds meer nieuwe gas- en oliedeals in Afrika. In Ghana wordt ook al een paar jaar gebouwd aan een LNG-terminal, voor vloeibaar gas. [11]

Maar Afrika mag niet de ‘benzinepomp van Europa’ worden, waarschuwen critici zoals Mohamed Adow van de Keniaanse denktank Power Shift Africa. [12] “Er komen nieuwe fossiele projecten onder het mom van ‘dat is goed voor Afrika’, maar dan ga je ervan uit dat de winst naar de bevolking gaat.” De geschiedenis leert juist dat die kans heel klein is. Hij vindt de trend onrechtvaardig, omdat Europese leiders hun Afrikaanse collega’s stimuleren om een industrie op te tuigen die straks niet meer rendabel is, aangezien de wereld beweegt naar schone energie. “Het is een cynische poging om elke druppel winst uit een krimpende bedrijfstak te persen nu het nog kan.” Ook anderen waarschuwen dat dit alleen maar tot meer schulden zal leiden. [13]

Mohamed Adow roept Afrikaanse leiders op om niet opnieuw in een koloniale rolverdeling te stappen: “Als de Europese leiders in koloniale tijden tegen ons Afrikanen zeiden dat we moesten springen, vroegen wij: ʻHoe hoog?ʼ Nu vertelt Europa ons dat we onszelf moeten opzadelen met een infrastructuur voor fossiele brandstoffen die onze economieën zal belasten en ons naar een klimaatramp zal voeren. We moeten reageren met een krachtig ʻneeʼ en in plaats daarvan eisen dat ze ons steunen bij de groei van hernieuwbare energie.” Ondanks de vele zonuren komt nog maar 1 procent van de Ghanese stroom van zonne-energie. [13] In Nederland liggen zelfs meer zonnepanelen dan in heel Afrika. [14]

Lees ook ons opiniestuk in de Volkskrant hierover.

Geen vis, wel roet en extreme hitte

Dat de mensen aan de westkust niet profiteren van hun eigen grondstoffen is duidelijk. Maar het gaat nog verder dan dat, vertelt Elizabeth: Tullow Oil verslechtert hun situatie. “De meeste mensen in mijn gemeenschap zijn vissers. Doordat Tullow in dezelfde zee naar olie boort, is een groot deel van hun visgronden nu verboden terrein.” De Ghanese marine houdt vissersboten tegen, en dat gebeurt niet altijd vriendelijk. [6] “Alle vissers zijn nu afhankelijk van een klein stukje zee. Meestal vangen ze helemaal niets meer, terwijl ze geen andere middelen van bestaan hebben.”

Een ander probleem is gas flaring: dan worden gassen die vrijkomen bij olie- of gaswinning verbrand. Soms gebeurt het voor de veiligheid, maar het is ook vaak een manier om goedkoop van afvalstoffen af te komen. Elizabeth: “Boven Tullow’s fabrieken zie je een eeuwige vlam. De mensen klagen daar veel over, want het zorgt voor extreme hitte.” Flaring schaadt het klimaat door de methaan, co2 en roet die vrijkomt. Het kan bovendien zorgen voor pijn in het hoofd, hart of de ogen en wordt gelinkt aan kanker. [7] “En dat op een plek waar mensen geen toegang hebben tot een dokter of ziekenhuis.”

Onkruid-zeewier

Tegelijkertijd rammelen de gevolgen van klimaatverandering ook in Ghana al aan de deur. De oceanen worden warmer – met dank aan fossiele bedrijven zoals Tullow Oil en hun financiers – en daarin voelt sargassum zich thuis. Dit type zeewier groeit nu sneller dan ooit tevoren. [8] “Het is een soort onkruid-zeewier dat normaal vooral in de Atlantische Oceaan voorkomt”, vertelt Elizabeth. “Maar twee jaar geleden spoelde het voor het eerst aan langs onze kust. Je kon het van mijlenver zien. Het was een ramp.”

Zeewier klinkt onschuldig, maar eenmaal aan de kust kan sargassum koraal en vissen doden door gebrek aan zuurstof en licht. [9] Het legt het leven aan de kust een paar maanden per jaar stil, zegt Elizabeth. Op een filmpje dat ze maakte om de regering wakker te schudden, zie je vissersboten vastzitten in meters van het spul. “Je kunt zo niet vissen, dus hebben mensen geen inkomen. En eenmaal op het strand gaat het rotten, wat een doordringende geur geeft.” Er komt dan een gas vrij dat ruikt naar rotte eieren en de luchtwegen kan irriteren. Ook neemt het wier zware metalen mee uit de zee. Gezondheidsorganisaties adviseren zelfs om weg te blijven van het spul, en als je dichtbij woont ramen en deuren te sluiten. [10] Elizabeth: “Je kunt eigenlijk niet meer langs de kust wonen, maar je kunt nergens naartoe. En niemand doet iets: de regering niet en de oliemaatschappijen niet.”

Oproep aan ING Bank

Elizabeth heeft een duidelijke boodschap voor ING Bank. “Vorig jaar, toen de sargassum weer overal op het strand lag, vroeg ik mezelf echt af of de mensen die een bedrijf als Tullow Oil direct of indirect financieren, weten wat hun impact is in de landen waar zij naar olie boren. Er zijn genoeg dingen die ze niet laten zien in de glossy magazines die ze het ‘jaarverslag’ noemen. Dus als je dit soort bedrijven financiert, zoek dan uit wat ze doen. Vertrouw niet altijd maar op de mooie plaatjes, want die vertellen niet het hele verhaal. Mijn gemeenschap verkeert in extreme armoede en hun leefgebied is in gevaar. Ga ernaar toe en je zult zien waar ik het over heb. Alsjeblieft, stop met het financieren van Tullow Oil.”

---

 Wil je helpen om ING van koers te laten veranderen?  Kom naar een (fysieke of online) meet-up en sluit je aan bij onze ING Fossielvrij-beweging.

 

Meld je aan voor een meet-up

_Bronnen

1. _{Tullow Oil’s foul play in Ghana | Global Policy Forum}
2. _{Crisis and Bailout: The Tortuous Cycle Stalking Nations in Debt | The New York Times}
   
3. _{Ghana inflation hits 21-year high above 50% in November | Reuters}
4. _{2022 Full Year Results | Tullow Oil}
5. _{Tullow Oil Asked to Pay Ghana Taxes It Says Are ‘Without Merit’ | Bloomberg}
6. _{Tullow Oil’s foul play in Ghana | Global Policy Forum}
7. _{Gas flaring: What is it and why is it a problem? | BBC}
8. _{Blue Resilience: The Approaches to the Sargassum Crisis in the Caribbean | UNEP}
9. _{Sargassum, het kwaadaardige zeewier, bedreigt de Atlantische Oceaan | RTL Nieuws}
10. _{Sargassum: from sea to shore | National Ocean Service}
11. _{Ghana ruikt zijn kans met gas: ‘Het is simpel. Europa heeft gas nodig. West-Afrika heeft enorme voorraden’ | de Volkskrant}
    
12. _{Pas op met fossiele investeringen, laat Afrika niet Europa’s benzinepomp worden | de Volkskrant}
    
13. _{Will Ghana’s gas gamble perpetuate a cycle of fossil-fuel related debt? | The Guardian}
14. _{Installed Solar Energy Capacity | Our World in Data}