Het is inmiddels 2 jaar geleden dat we aan het vorige kabinet de brandbrief ‘Stop fossiele subsidies’ stuurden. Dat deden we niet alleen, maar met een brede, unieke coalitie van bedrijven, instellingen, banken, milieuorganisaties en vakbonden. Welgeteld 52.000 mensen en organisaties zetten hun handtekening onder de brandbrief. Maar het kabinet viel, en toen leek ook de afbouw van fossiele subsidies in een ijskast te zijn beland.
Hoog tijd om weer aan de bel te trekken.
Met zes vertegenwoordigers van onze coalitie togen wij naar Den Haag, voor een gesprek met minister Hermans van Klimaat en Groene Groei, en staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen voor Fiscaliteit, Belastingdienst en Douane.
Lisanne Boersma van WISE onderstreepte namens de brede coalitie nogmaals de noodzaak. Het afschaffen van fossiele subsidies is niet alleen broodnodig bij het tegengaan van gevaarlijke klimaatverandering; het draagt ook bij aan onze energieonafhankelijkheid, een gezonde leefomgeving, een betaalbare energierekening en biedt volop kansen voor een schone economie en het versterken van onze concurrentiekracht. Ook om het klimaatdoel van 2030 uit de klimaatwet weer in beeld te brengen is het niet meer dan logisch om de financiële voordelen voor het verbruik van fossiele brandstoffen snel af te bouwen.
Dankzij fossiele subsidies delft de duurzame economie het onderspit. Dit hebben we geïllustreerd aan de hand van een aantal voorbeelden.
Liedewij Loorbach van biologisch sierteeltbedrijf Sprinklr gaf aan dat terwijl de vraag naar biologische teelt groeit, deze sector in een ongelijk speelveld zit met de gangbare siertelers in de glastuinbouw. Deze telers maken gebruik van zowel fossiel gas als synthetische bestrijdingsmiddelen, wat verbonden is aan twee andere hete dossiers waar Nederland mee te kampen heeft: het verlies van biodiversiteit en waterkwaliteit. Alsnog wordt deze sector gesteund door fossiele subsidies, en kampt hierdoor de biologische teelt met oneerlijke concurrentie.
Jan Kadijk van Dutch Green Building Council wees op een tegenstrijdigheid: het is noodzakelijk dat grote kantoren en winkelcentra verduurzamen, maar zij worden vreemd genoeg fiscaal meer bevoordeeld naarmate ze meer gas en stroom gebruiken. Grootverbruik levert korting op de energiebelasting op. Daarnaast worden veel traditionele bouwmaterialen als baksteen, steenwol, glas, staal met zeer energie-intensieve processen geproduceerd. Maar waar deze energie-intensieve producenten de wind in de rug hebben dankzij een enorme korting en soms zelfs vrijstelling van energiebelasting op hun aardgas en stroomverbruik, hebben de producenten van bijvoorbeeld biobased bouwmaterialen dit niet. Dit is een ongelijk speelveld, dat in het nadeel is van bouwmaterialen die CO2 vastleggen: terwijl dat nu precies de materialen zijn waarmee de klimaatdoelen dichterbij worden gebracht.
Hiske Arts van Fossielvrij NL wees op de vijf plasticrecyclingfabrieken die dit jaar failliet zijn gegaan. Het kabinet lijkt nu voor te sorteren op een subsidie voor recyclingfabrieken, terwijl er tegelijkertijd maar liefst 14 miljard fossiele subsidies op plastics worden gegeven. Het probleem is dat er simpelweg te veel en te goedkoop nieuw plastic is. Nu een subsidie voor recycling geven is dweilen met de kraan open, zolang de fossiele subsidies op nieuw plastic blijven bestaan.
Coen de Ruiter van GreenChoice gaf aan dat de belasting op elektriciteit nog steeds bijna twee keer hoger is dan die op gas. Als we dezelfde eenheid zouden hanteren voor gas als elektriciteit, dan betaalt een huishouden of een gemiddeld MKB-bedrijf per kWh en exclusief btw € 0,10154 terwijl dit voor gas € 0,05918 is. Hierdoor is het voor bedrijven en particulieren minder aantrekkelijk om te elektrificeren, en worden juist huishoudens en MKB’ers hard geraakt. Ook Europa heeft Nederland hierop aangesproken.
De minister en staatssecretaris hoorden onze voorbeelden aan en benadrukten dat de klimaatdoelen blijven staan, en dat de afbouw van fossiele subsidies op de politieke agenda staat. De verwachtingen werden tegelijkertijd meteen getemperd: er zijn meer doelen die gehaald moeten worden, en grote geopolitieke problemen. Het moet wel haalbaar zijn, en op te brengen zijn voor bedrijven en particulieren.
De staatssecretaris herhaalde meerdere keren dat hij geen Malieveld vol demonstranten wil die hun energierekening niet kunnen betalen. Boris Schellekens merkte namens onderzoeksbureau Somo op dat inkomenspolitiek niet effectief via de energiebelasting gedaan moet worden, maar beter via andere gerichte belastingmaatregelen, zoals bijvoorbeeld via het Ex’Tax project. Maar dit leek tegen dovemansoren gericht te zijn.
Minister Hermans benadrukte daarnaast dat álle bedrijven mee moeten kunnen doen met de transitie. De kern voor haar is het ombuigen van bestaande bedrijven. Maar is dit voor ieder vervuilend bedrijf mogelijk? Vanuit de brede coalitie hebben wij onderstreept dat hierdoor de nieuwe circulaire economie het onderspit delft. Want hoe kan je als duurzaam bedrijf concurreren als je het zelf op eigen kracht moet doen, terwijl de oude fossiele economie volop gesteund wordt? Het speelveld is in het voordeel van de oude fossiele economie, en dat zal zo blijven zolang er fossiele subsidies zijn.
Volgens Minister Hermans roepen veel mensen dat er scherpere keuzes gemaakt moeten worden over de economie van de toekomst, maar dat het vervolgens “stil blijft” op de vraag van welke sectoren of bedrijven we afscheid moeten nemen. Toen Boris Schellekens van Somo aangaf dat deze rapporten er wel zeker zijn, bijvoorbeeld deze oproep van hoogleraren, een CPB-artikel van 28 maart 2025, een SOMO-artikel in ESB van 11 september 2024, of deze verkenning van CE Delft, antwoordde de minister dat niemand deze beslissingen durft te nemen. Maar wie zit er nu aan de knoppen en wie zou de moed moeten hebben om deze keuzes te maken? Wie anders dan de minister zelf?
De conclusie van het gesprek lijkt helaas te zijn dat het kabinet weliswaar het probleem van fossiele subsidies ziet, maar tegelijkertijd vooral bevreesd is voor het kopje ondergaan van oude, vervuilende industrieën die niet zonder fossiele subsidie kunnen of willen. Door in de reflex te vervallen om het afschaffen van de fossiele subsidies te compenseren met andere subsidies, blijft het resultaat dat het speelveld met de echt duurzame alternatieven ongelijk blijft. De grote winnaar van dit beleid is de fossiele industrie, de grote verliezer is juist de duurzame en circulaire economie – en wij allemaal. Met beleid gericht op het verleden, bouw je geen toekomst op.
Tegelijkertijd ligt er nu een grote kans. De minister en staatssecretaris zeggen zich in te zetten voor het halen van de klimaatdoelen. Dan ontkomen ze er niet aan om nu met een plan te komen om fossiele subsidies af te schaffen. Met een portie moed komen de minister en staatssecretaris een heel eind.
Tijdens het gesprek bleek hoe gevoelig het kabinet is voor de goed georganiseerde lobby vanuit de oude, fossiele industrie. Daarom des te belangrijk dat een ieder die gelooft in de circulaire en duurzame economie, luider van zich laat horen. Sluit je – als individu, bedrijf of organisatie – aan bij de brandbrief.