“Beste Taco, beste Arjen,
Nee, klimaatactivisten vernietigen geen kunst. Nee, er wordt niet alleen actie gevoerd bij het Rijks terwijl ING buiten schot blijft. Ja, sponsoren zijn nodig, maar niet deze sponsoren. En nee, dat andere banken ook in fossiel investeren is geen reden dat ING ermee door moet gaan. En nee, een vrijblijvend gesprek is geen oplossing.
Er is de laatste tijd nogal wat gezegd over acties van klimaatactivisten die bij het Rijksmuseum protesteerden tegen sponsoring door ING. De leukste reactie vond ik die van Arjen Lubach die demonstratief zijn museumjaarkaart doorknipte. Een meer inhoudelijke reactie gaf museumdirecteur Taco Dibbits in juli in een interview met BNR nieuwsradio. Maar onder de grap van Arjen en onder Taco’s reactie zitten een paar aannames om eens te onderzoeken. Hier volgt een reactie op 5 uitspraken van Dibbits over activisme gericht op fossiele sponsoring.
1. Kunst moet je niet vernietigen
Wie luisterde naar het interview, kreeg ongetwijfeld de indruk dat klimaatactivisten zijn losgegaan op kunstwerken in het Rijksmuseum, dat er soep is gegooid, of dat er op een andere manier kunst is beschadigd. ‘Aanvallen op kunst zijn onacceptabel, voor welk doel dan ook’, zegt Dibbits immers. En: ‘kunst moet je niet vernietigen’. Hij wekte ook de indruk dat de activisten elk podium zoeken om maar aandacht te vragen voor hun onderwerp. ‘Als het maar ontwrichtend is, werkt het’, stelde interviewer Diana Matroos.
Inderdaad zou je kunnen zeggen dat de soepgooiers van actiegroep Just Stop Oil bij de National Gallery in Londen zo te werk gingen. Hoewel de schilderijen achter glas zaten en geen schade opliepen, is het best voorstelbaar dat de schrik er bij musea inzit na dit soort acties. Maar laten we wel bij de feiten blijven. Dit is absoluut niet wat er in Nederland bij het Rijksmuseum is gebeurd.
Bij het Rijksmuseum zijn meerdere acties geweest van Extinction Rebellion (XR). Bij de opening van de Frans Hals tentoonstelling stonden activisten naast de schilderijen met een bewerkte klimaatversie in hun handen. Ook is er buiten op het museum een spandoek gehangen en enkele maanden later werd er voor het museum een alternatieve opening georganiseerd. Ook hebben bezorgde burgers, heel braaf, in mei dit jaar een petitie met 5.400 handtekeningen overhandigd van ING fossielvrij aan het Rijksmuseum onder begeleiding van een koor.
De actievoerders en Taco Dibbits zijn het dus helemaal eens. Kunst moet je inderdaad niet vernietigen en geen enkel van deze acties had een ontwrichtend effect. Het roept wel de vraag op waarom Dibbits hier een niet-bestaande tegenstelling oproept tussen het museum en de activisten. Misschien komen zijn opmerkingen voort uit bezorgdheid. Maar ze hebben wel een bepaald effect. Door de opmerkingen worden klimaatactivisten weggezet als onredelijk, verstorend, of zelfs gevaarlijk en hun vermeende vernielzucht leidt de aandacht af van de inhoud. Want de activisten kwamen niet zomaar om aandacht vragen. Ze hadden een specifieke boodschap: verbreek de banden met fossiele sponsor ING.
Dat het ook anders kan, laat directeur van Naturalis Edwin van Huis zien. Ook het Naturalis kreeg te maken met een actie van XR. In een interview met Vakblad Fondsenwerving kijkt Van Huis positief terug op de actie die in zijn ogen onschuldig was. ‘De manier van actievoeren is misschien niet onze stijl, maar we delen de zorg’, geeft hij aan.
2. Als je een probleem hebt met ING, moet je niet bij het Rijks zijn
Je zou bijna de indruk krijgen dat klimaatactivisten per ongeluk verdwaald waren toen ze bij het Rijksmuseum actie voerden tegen ING. De opmerking van Dibbits lijkt zo logisch. Als je een probleem hebt met ING, waarom spreek je hen dan niet aan? Zo wekt Dibbits enerzijds de indruk dat er geen actie gevoerd wordt bij ING zelf, en anderzijds dat het Rijksmuseum niets met ING of hun fossiele investeringen van doen heeft.
Als eerste: de klimaatbeweging voert al jaren actie bij ING tegen hun fossiele investeringen. Organisaties als BankTrack doen onderzoek om informatie over vervuilende deals boven tafel te krijgen. NGOs en groene bedrijven spreken zich publiekelijk uit voor een fossielvrij ING. Jaarlijks worden er kritische vragen gesteld en vinden er acties plaats op de aandeelhoudersvergadering. Praktisch elke lokale vestiging van ING heeft activisten van XR op de stoep gehad. Milieudefensie heeft eerste stappen gezet voor een rechtszaak tegen ING. Dus nee, het is bepaald niet zo dat de klimaatbeweging zich in plaats van op de bank op de culturele sector richt.
Wat wel aan de hand is: naast de bank houden klimaatactivisten óók hun sponsorrelaties een spiegel voor. Ze stellen een terechte vraag, namelijk: is een sponsorrelatie nog wel passend als de sponsor schadelijke activiteiten veroorzaakt die ingaan tegen de duurzame missie van het museum?
Het is te makkelijk om activisten naar een deur verderop te verwijzen. Maar ook het museum draagt enige verantwoordelijkheid, aangezien zij door middel van allerlei uitingen reclame maakt voor de bank. Het logo van ING prijkt op de muur in het museum, de samenwerking tussen het Rijks en ING staat op de website en wordt door ING op allerlei manieren uitgedragen. Wat Dibbits in feite zegt is: ‘Met onze reclame is niets mis, en als het product schadelijk is, moet je bij de fabrikant zijn’. Met die opmerking laat hij zien hoe ver het verantwoordelijkheidsgevoel van het Rijksmuseum reikt. Niet zo ver.
3. We hebben sponsoren nodig om onze taak uit te voeren
Dibbits wijst op het bredere plaatje. Een museum heeft allerlei inkomsten, zoals vanuit kaartverkoop, particuliere schenkingen en de overheid, en ook sponsoren leveren hieraan een onmisbare bijdrage. Hij noemt mooie activiteiten op die sponsoren mogelijk maken, ook ING, zoals het toegankelijk maken van het museum voor meer bezoekers.
Ook op dit punt is er geen enkele tegenstelling. Niemand zegt dat culturele instellingen geen sponsoren meer zouden mogen hebben. Wat wel gevraagd wordt door activisten, is om niet samen te werken met een sponsor die de klimaatcrisis aanjaagt. Hoe kun je als instelling afwegen? Moet je de schade aan de natuur en aan de maatschappij die een sponsor aanricht, en jouw bijdrage daaraan door je reclame, afwegen tegen de positieve maatschappelijke impact die een sponsor heeft door jou te ondersteunen?
Veel culturele instellingen hebben een sponsorbeleid opgesteld dat richting geeft aan het soort sponsors dat al dan niet passend is. Afwegingen kunnen met de tijd veranderen, omdat er meer informatie naar buiten komt over een bepaald bedrijf, omdat het maatschappelijk debat verandert, of omdat de instelling de eigen doelstellingen aanscherpt. Zo brak het Eye filmmuseum onlangs met sponsor KLM, omdat de samenwerking niet meer paste bij de duurzame doelstellingen. Er zijn ook meer dan 200 makers en culturele instellingen die de klimaatverklaring ‘Te Zijn of Niet te Zijn’ van branchevereniging NAPK hebben ondertekend, waarin de aanbeveling staat om af te zien van samenwerking met fossiele sponsors.
Medewerkers van onder andere het Amsterdam Museum, het Scheepvaartmuseum, Stadsschouwburg Utrecht, het Nederlands Filmfestival, Theater Na de Dam en TivoliVredenburg ondertekenden de verklaring – niet de minsten. Ook bij deze instellingen leveren sponsoren een bijdrage aan de doelstellingen, maar zij geven wel aan dat er een grens is aan hoe wenselijk bepaalde sponsorrelaties zijn. Een ander initiatief is de Verklaring Fossielvrije Sponsoring Cultuur, inmiddels door meer dan 30 instellingen en makers ondertekend. Ook zij geven daarmee aan dat er een grens is in wat ze toelaatbaar vinden bij de financiering van kunst en cultuur.
Je zou bijna denken dat Dibbits nog nooit van deze initiatieven heeft gehoord. Maar natuurlijk is ook het Rijksmuseum gevraagd deze verklaringen te ondertekenen, alleen heeft het museum dit niet gedaan. Het is de vraag waar de grens ligt voor het museum, als het gaat om reclame maken voor een bedrijf dat maatschappelijke schade aanricht. Zou bijvoorbeeld een veroordeling voor klimaatschade van ING in de rechtszaak van Milieudefensie wel een reden zijn om de samenwerking op te zeggen?
4. ING is helemaal niet zo slecht, in internationaal perspectief
Goed, we weten dat ING de grootste fossiele investeerder is van alle Nederlandse financiële instellingen en jaarlijks miljarden pompt in nieuwe fossiele infrastructuur. Op weg naar de klimaathel met je voet op het gaspedaal, zou je kunnen zeggen in de woorden van VN secretaris-generaal Guterres. Maar Dibbits geeft blijk van een bredere blik. Want kijk maar eens naar hoe banken ‘op de internationale waaier’ het doen. Is ING dan nog wel zo slecht?
Dit is een interessant argument. Kennelijk vindt Dibbits dat schade aanrichten te billijken is, zolang er andere bedrijven zijn die nog meer schade aanrichten. Hij laat hiermee zien weinig inzicht te hebben in de bijdrage van de financiële sector aan de klimaatcrisis. Het is zoiets als het argument van Shell dat ze het prima doen, omdat BP en Exxon nog destructiever zijn. (De rechter ging bij de klimaatzaak tegen Shell overigens niet mee in dit argument, omdat ieder z’n eigen verantwoordelijkheid heeft.)
Los van rechterlijke uitspraken is het de vraag of we de klimaatcrisis ooit gaan oplossen wanneer we onszelf vergelijken met de vieste jongetjes van de klas. Dat andere banken internationaal een nog destructiever beleid voeren, ontslaat ons dat er in Nederland van om onze eigen grootste fossiele investeerder aan te spreken? Het Rijks vindt kennelijk van wel. Dit is des te pijnlijker, omdat het Rijksmuseum op gebied van duurzaamheid in de bedrijfsvoering internationaal een voortrekkersrol wil vervullen. Waarom wordt dit niet doorgezet in het sponsorbeleid?
5. We zijn in gesprek
Tot slot geeft Dibbits aan dat er wel degelijk gesprekken zijn met de Raad van Toezicht, het bestuur en ook met medewerkers van het Rijksmuseum over de sponsorrelatie met ING. Die gesprekken leiden tot een groter bewustzijn en laten de complexiteit zien. Maar de gesprekken hebben er nog niet toe geleid dat het Rijks publiekelijk de druk op ING wil opvoeren, zoals 26 zakelijke klanten van ING deden in een publieke oproep, of zoals de FNV deed door uit te spreken dat ze op zoek gaan naar een andere bank als ING op klimaatgebied niet beter presteert, of zoals de gemeente Eindhoven die al op zoek gaat naar een nieuwe bank.
Het is dus de vraag wat de gesprekken precies opleveren. Heeft het Rijksmuseum hun sponsor een deadline gesteld? Heeft het Rijksmuseum een limiet gesteld aan de milieuschade waar ze mee geassocieerd willen worden? Of zijn ze in slaap gesust door de internationale vergelijkingen en de mooie sponsorbijdragen? Na het luisteren naar dit interview met Dibbits op BNR blijven er veel vragen onbeantwoord.”
📸 Laura Ponchel
✒️ Janneke Barten
Het interview met Dibbits: Taco Dibbits (Rijksmuseum): ‘Kunst is weerloos, dat gebruiken om je punt te maken is onacceptabel’ | BNR Nieuwsradio
Verklaring Te Zijn of Niet Te Zijn van branchevereniging NAPK: https://napk.nl/tezijnofniettezijn/
Artikel in Vakblad Fondsenwerving over fossiele sponsors in de culturele sector: Dilemma’s en afwegingen: fossiele sponsors in de culturele sector – Vakblad fondsenwerving
Petitie tegen fossiele sponsoring door het Rijksmuseum: Rijksmuseum, doe je ding: verbreek je sponsorrelatie met ING | Fossielvrij NL
Verklaring Fossielvrije Sponsoring Cultuur Verklaring Fossielvrije Sponsoring Cultuur – Reclame Fossielvrij % (verbiedfossielereclame.nl)
Laat het Rijksmuseum weten dat ze hun sponsorrelatie met ING moeten verbreken zolang ING de toekomst van de aarde bedreigt.Teken de petitie