Het maakt hem onrustig om zo ver van huis te zijn, zegt Juan (voor zijn veiligheid niet zijn echte naam). Het is april 2024 en hij is in Amsterdam om tijdens de aandeelhoudersvergadering van ING aandacht te vragen voor de rampzalige invloed van staalbedrijf ArcelorMittal op zijn familie en zijn gemeenschap in Ayotitlán, Mexico. Zijn reis is nodig, maar geeft hem ook stress. Thuis lopen familieleden en anderen voortdurend gevaar, en als vader en een van de leiders van zijn gemeenschap voelt hij zich verantwoordelijk voor hen. Hoe zal het met hen gaan als hij weg is? Toch is zijn overtuiging uiteindelijk sterker: ING móét zijn verhaal horen, zodat ze stoppen met financiële dienstverlening aan ArcelorMittal.
Mijnbouw op het land van de Nahua
Juan woont in de Sierra de Manantlán, een bergachtig, bebost gebied in het zuiden van Mexico. Er leven poema’s, jaguars en heel veel andere zeldzame diersoorten. Er wonen ook al duizenden jaren mensen: Nahua-gemeenschappen verspreid over kleine dorpen. “En er zitten veel mineralen in de grond”, vertelt Juan We hebben als Nahua al heel lang te maken met buitenstaanders die onze grondstoffen stelen. Er is heel veel bos gekapt en in 1974 is de Peña Colorada-ijzerertsmijn aangelegd. Hele heuveltoppen zijn de afgelopen decennia al vernield en afgegraven en verschillende dorpen zijn verdwenen. En de mijn breidt nog steeds uit.”
Bijna opgedroogde rivier in Ayotitlán. Foto: Eduardo Mosqueda.
Door de mijnbouw is ook de waterhuishouding in het gebied volledig verstoord. “De bergen met bos zorgden altijd voor verdamping en dus regen, maar dat systeem is verstoord geraakt. Twee van onze vier belangrijke waterstromen zijn nu opgedroogd. Het water dat we nog wel hebben is vervuild door de mijn. In de hele omgeving zijn de mensen bang. We hebben straks misschien geen water meer om onze gewassen, onze dieren en onszelf te drinken te geven.”
De Peña Colorada-mijn
Peña Colorada is de grootste ijzerertsmijn van Mexico en is sinds 2005 eigendom van staalbedrijven ArcelorMittal en Ternium. ING is vooral via dat eerste bedrijf bij de mijn betrokken. De bank heeft op dit moment bijna een half miljard dollar aan leningen uitstaan bij ArcelorMittal. Daarnaast hebben ze de afgelopen jaren garanties afgegeven voor nog eens een half miljard dollar aan obligaties. [1] Dit geld kan ArcelorMittal vrij besteden aan Peña Colorada en al hun andere vervuilende mijnbouwactiviteiten.
Peña Colorada vanuit de lucht. Foto: Tsikini
Met de erts wordt staal gemaakt – een extreem vervuilend proces. Staalproductie zorgt voor maar liefst 11% van de wereldwijde CO2-uitstoot. ArcelorMittal, een van de grootste staalbedrijven ter wereld, zegt duurzaamheid belangrijk te vinden. Maar ondertussen trekken ze eerder gemaakt klimaatbeleid weer in en blijven ze kiezen voor de meest vervuilende productiemethoden. [2]
Generaties lang strijden voor gerechtigheid
Juan is een van de bewoners die in actie komt tegen de mijnbouwbedrijven en hun verwoestende activiteiten. Dit protest is een nieuw hoofdstuk in de strijd van Nahua-gemeenschappen voor zelfbeschikking en bescherming van het gebied waar ze wonen, een strijd die al honderden jaren duurt. “Al in de zestiende eeuw erkende de Spaanse koning de rechten van de Nahua-Otomi, als oorspronkelijke bewoners van de Sierra de Manantlán. Op papier hebben we dus rechten. Maar de Mexicaanse overheid heeft die nooit echt erkend, dus in de praktijk hebben we sinds die tijd altijd moeten vechten voor zeggenschap.” [3]
Foto: Eduardo Mosqueda.
Juan vertelt hoe de overheid zich begin vorige eeuw schuldig maakte aan gedwongen verhuizingen voor de mijnbouw. “Het leger vermoordde mensen die zich daartegen verzetten of liet hen verdwijnen. In de jaren tachtig, toen de ontbossing op gang kwam, was er een nieuwe golf van protest. Het is een strijd die ons al vele levens gekost heeft. We slaagden erin de ontbossing een halt toe te roepen. In 1987 werd Sierra de Manantlán een beschermd natuurgebied. Maar dat hield de mijnbouw niet tegen.”
Door de jaren heen zijn de negatieve gevolgen van de Peña Colorada-mijn steeds duidelijker geworden. Sinds 2012 is de situatie weer extra gespannen. Toen tekenden ArcelorMittal en Ternium een overeenkomst met de lokale overheid, waardoor ze toestemming kregen om drie keer zoveel land te in gebruik te nemen voor hun mijnbouwactiviteiten. Protesten van omwonenden leidden tot geweld, arrestaties, bedreigingen en moorden. In 2017 tekenden ze nog een overeenkomst, die bewoners verbiedt om een rechtszaak tegen de mijnbouwbedrijven te starten. [4] “ArcelorMittal en Ternium probeerden lokale leiders aan hun kant te krijgen en lokale eigendomsrechten af te nemen. Ze hebben geprobeerd iedereen om te kopen die ze maar konden.” ING is over de misstanden van ArcelorMittal geïnformeerd, maar de bank lijkt het niet te willen horen (zie kader hieronder).
De hoge prijs van activisme
Juan zegt dat ArcelorMittal en Ternium de laatste jaren ook samenwerken met de georganiseerde misdaad. “Die kreeg steeds meer macht in Ayotitlán en begon ook zelf illegale mijnen. Sindsdien zijn er al meerdere activisten verdwenen of vermoord.” In 2012 verdween Celedonio Monroy Prudencio, na maanden van bedreigingen, en niemand heeft ooit meer iets van hem gehoord. Hij was advocaat en probeerde de rechten van de lokale gemeenschap tegenover de staalbedrijven veilig te stellen. [5] In april 2021 werd José Santos Isaac Chávez dood gevonden, met sporen van marteling. Hij was kandidaat voor een belangrijke politieke positie, en sterke tegenstander van de mijnbouw. [6] Een paar maanden later werd een van zijn aanhangers, Javier Contreras González, vermoord. [7] En in november 2023 verdween een andere politieke kandidaat, Higinio Trinidad de la Cruz, na een afspraak in het gemeentehuis. Zijn lichaam werd een dag later gevonden. [8]
Blanca Esthela González houdt een foto vast van haar vermoorde echtgenoot, Celedonio Monroy Prudencio. Foto: Mónica González.
Ook Juan heeft zelf een geliefde verloren. “Mijn familie heeft zich altijd ingezet voor het behoud van onze gemeenschap en onze tradities. Ik ben al jarenlang milieuactivist en mensenrechtenactivist. Thuis met mijn kinderen sprak ik altijd heel open over alles wat er misging in onze gemeenschap. Mijn zoon pikte dat al jong op. Als 18-jarige begon hij lokale leiders aan te spreken op corruptie en op hun innige banden met de mijnbouwbedrijven. Enkele jaren geleden werd hij vermoord.
Soms vraag ik me af of ik er goed aan heb gedaan om hem zo bewust op te voeden. Want nu is hij dood… We betalen voor onze strijd voor gerechtigheid met ons eigen bloed.”
ArcelorMittal en ING weigeren verantwoordelijkheid te nemen
Hebben de mijnbouwbedrijven of hun medewerkers direct te maken met de moorden en verdwijningen in Ayotitlán? Dat kan niet onafhankelijk worden onderzocht. ArcelorMittal en Ternium laten geen onderzoekers toe op hun terrein, en hun macht in Ayotitlán is groot. [9] Wel is duidelijk dat de combinatie van een achtergestelde inheemse bevolking, georganiseerde misdaad en een staat die daartegen niet genoeg kan of wil optreden een giftige mix vormt waarin dit soort gruwelijkheden onbestraft kunnen blijven.
Internationale organisaties stellen dan ook dat in gebieden met veel geweld, zoals dit deel van Mexico, helemaal geen grootschalige mijnbouwactiviteiten zouden moeten plaatsvinden omdat de kans te groot is dat het geweld erdoor verergert. [10]
In juni 2024 trokken Reclaim Finance, BankTrack, SteelWatch en de Fair Steel Coalition aan de bel over mensenrechtenschendingen door ArcelorMittal. Ze roepen het bedrijf op om de dood van activisten, waaronder de zoon van Juan, onafhankelijk te laten onderzoeken. [11] Ook stuurden de organisaties een brief naar ING en 19 andere grote banken, over de misstanden bij ArcelorMittal. Die beperken zich niet tot Mexico: ook in Liberia, Zuid-Afrika en Brazilië is er een alarmerend patroon van geweld tegen activisten, slechte werkomstandigheden en gezondheidsproblemen voor de lokale bevolking. [12]
ING neemt deze zorgen totaal niet serieus. In plaats van verantwoordelijkheid te nemen, komt de bank met een onduidelijke reactie: ze willen niets zeggen over hun relatie met ArcelorMittal en verwijzen alleen naar algemene richtlijnen. [13]
Samenwerken voor verandering
Tijdens de aandeelhoudersvergadering van ING in mei 2024 heeft Juan via een tolk kunnen inspreken. Hij heeft gevraagd of ING opnieuw wil laten onderzoeken of hun financiering van ArcelorMittal wel in lijn is met hun eigen standaarden voor ecologisch verantwoord bankieren en mensenrechten. Daarbij moet ING speciale aandacht hebben voor de stem van lokale gemeenschappen en NGO’s, omdat zij door het geweld en de dreiging monddood gemaakt dreigen te worden.
Het antwoord van ING was onbevredigend. Ze proberen hun betrokkenheid bij de situatie in Ayotitlán zo klein mogelijk te laten lijken. ING benadrukt dat ze de mijn niet direct financieren en dus “niet betrokken” zijn. Ze bevestigen wel dat ArcelorMittal hun klant is. Ze zeggen zich te houden aan de standaarden, zonder dat verder toe te lichten. En sinds de aandeelhoudersvergadering hebben ze zelfs nog een nieuwe miljoenenlening verstrekt aan ArcelorMittal.
Juan heeft wel wat hoop gekregen door de internationale aandacht. “Thuis zet ik me in voor het herstellen van traditionele leiderschapsstructuren en het organiseren van groepen waar bezorgde bewoners samen kunnen komen. Maar daarnaast vind ik het belangrijk om met mensen buiten Mexico in contact te komen. We hebben hun hulp heel hard nodig, bijvoorbeeld om druk te kunnen zetten op ING en andere financiers. ING heeft nu wel geluisterd naar onze zorgen, maar er zal niet genoeg echte actie op volgen. Daar is meer druk voor nodig.
Mijn droom is dat de volgende generaties in Ayotitlán meer gerechtigheid zullen kennen. Ik wil dat zij kunnen leven zonder angst, in alle rust en vrijheid.”
Bronnen
- Banktrack, informatie over financiering aan ArcelorMittal.
- Steelwatch, Klimaatrapport over ArcelorMittal; Artikel Metaalnieuws.nl ‘ArcelorMittal stelt groene investeringen uit’.
- Spaanstalig artikel over de misstanden in de Sierra de Manantlán: ‘Sierra de Manantlán: territorio indígena marcado por la minería de hierro y el narcotráfico’
- Rapport van de Fair Steel Coalition, ‘The real cost of steel’.
- Zie 3, artikel over de misstanden in de Sierra de Manantlán.
- Rapport van Global Witness over vermoorde activisten.
- Zie 3, artikel over de misstanden in de Sierra de Manantlán.
- Spaanstalig persbericht over de moord op Higinio Trinidad de la Cruz.
- Zie 1, informatie Banktrack.
- Zie 8, persbericht over de moord op Higinio Trinidad de la Cruz.
- Zie 4, rapport van Steelwatch.
- Brief aan banken over misstanden bij ArcelorMittal, juni 2024.
- Reactie van banken op brief over misstanden bij ArcelorMittal, juni 2024.