Klimaatrechtvaardigheid, of climate justice, is meer dan een slogan die we roepen op demonstraties. Het gaat om het aanpakken van de diepere oorzaken van de klimaatcrisis: systemen van ongelijkheid en uitbuiting. Het betekent dat je verder gaat dan pleiten voor zonne- en windenergie, maar ook de bredere context van macht, onrecht en onderdrukking meeneemt. Dan kijk je automatisch breder dan naar CO2 alleen. Waarom dat belangrijk is? De situatie in Azerbeidzjan, waar de COP momenteel in volle gang is, laat dit pijnlijk duidelijk zien. Zowel ING als de EU spelen een bedenkelijke rol in dit verhaal.

De Europese Unie sluit gasdeals met Azerbeidzjan ondanks schending van mensenrechten

In juli 2022 reisde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, naar Azerbeidzjan om nieuwe gasleveranciers te vinden. De Russische invasie van Oekraïne dwong de EU op zoek te gaan naar alternatieven.

“Thank you very much Mr President for the warm welcome here in Baku”, zei Von der Leyen tegen Ilham Aliyev, de dictator die al sinds 2003 aan de macht is in dit land. Vervolgens sloot ze een gasdeal met hem: Azerbeidzjan zou de export naar de EU opvoeren van 8 miljard naar 20 miljard kubieke meter gas per jaar. Waarna Von der Leyen Aliyev roemde vanwege zijn ‘betrouwbaarheid’. 

Mensenrechtenorganisaties waren toen al kritisch over de deal. Philippe Dam van Human Rights Watch wees er direct op dat Azerbeidzjan NGO’s nauwelijks ruimte geeft en kritische geluiden onderdrukt. Volgens hem had de EU op zijn minst als voorwaarde moeten stellen dat de mensenrechtensituatie zou verbeteren. Ook Eva Geddie van Amnesty International onderschrijft dit. Zij stelt dat de gasdeal met Rusland al laat zien dat autoritaire regimes onbetrouwbare partners zijn en dat het verkiezen van kortetermijndoelen boven mensenrechten alleen maar op fouten kan uitlopen. [1]

Geen verrassing: dat bleek ook het geval. Op 19 september 2023 viel het Azerbeidzjaanse leger de regio Nagorno-Karabakh binnen. De Armeense bevolking leefde hier op dat moment al negen maanden in de kou, leed honger en had geen toegang tot medische hulp door een blokkade van datzelfde leger.[2] Na een korte, maar intense oorlog werden de geïmproviseerde troepen van de enclave overlopen en vluchtte bijna de volledige bevolking naar Armenië. En dat is te begrijpen: in de voorgaande oorlog van 2020 executeerden, onthoofden en verminkten Azerbeidzjaanse soldaten Armeense krijgsgevangenen. [3]

En de Europese Unie? Die bleef stil, ondanks deze grove mensenrechtenschendingen en etnische zuivering. Het zal niemand verbazen als de gasdeal een doorslaggevende factor was in het gebrek aan actie. Zo wordt simpelweg de ene gasdictator ingeruild voor de andere, met grote gevolgen voor de mensenrechten. 

Groen Kolonialisme: hernieuwbare energie op de gestolen grond in Nagorno-Karabakh

Maar dan zijn we er nog niet. Na de etnische zuivering die plaatsvond in Nagorno-Karabakh, waarin bijna alle 120.000 Armeense inwoners van hun land zijn verdreven, verklaarde president Aliyev het gebied tot een Green Economic Zone. Sindsdien zijn er tal van studies gedaan naar hernieuwbare energie in het gebied, waaruit blijkt dat het gebied uitermate geschikt is voor zonne-, wind- en waterkrachtenergie projecten. Het opent de deur naar internationale bedrijven zoals BP, die inmiddels een zonnepark in de regio bouwt. Het is een kwestie van tijd voordat andere bedrijven volgen.[4] En ja, de COP is natuurlijk de uitgelezen plek om dit soort deals te sluiten. 

In april gaf Aliyev toe dat de belangrijkste reden voor het uitbouwen van hernieuwbare energie  vooral is om de nationale gasvraag te verlagen, zodat er meer gas naar Europa kan worden geëxporteerd. [5] Bovendien wil Azerbeidzjan de gasproductie en export de komende jaren vergroten. [6] En zo wordt de etnische zuivering van Armenen uit Nagorno-Karabakh groengewassen door het regime van Azerbeidzjan.

ING: financier van het schimmige staatsoliebedrijf in Azerbeidzjan

Niet alleen de Europese Unie, maar ook ING maakt al jaren z’n handen vuil in Azerbeidzjan. Sinds 2016 verstrekte de bank leningen van bijna 370 miljoen euro aan SOCAR (State Oil Company of the Azerbaijan Republic), het staatsoliebedrijf van Azerbeidzjan. [7] Het bedrijf is volledig in handen van het regime, en kent een lange geschiedenis van corruptie en omkoping. [8] Met de inkomsten uit olie en gas koopt Aliyev namelijk vooral (Turkse en Israelische) wapens. ING spekt zo dus indirect de Azerbeidzjaanse oorlogskas. Bovendien financierde ING vorig jaar voor zo’n 50 miljoen euro de pijpleiding die het gas uit Azerbeidzjan, via Bulgarije en Servië, naar Europa moet voeren.[9] En dit terwijl de bank in reclamevideo’s mooie, groene praatjes heeft over het uitsluiten van bedrijven die niet willen veranderen. Hoe valt dat te rijmen? Is de financiering van een staatsbedrijf met zulke schimmige praktijken niet fout genoeg voor jullie, ING? [10]

[11]

Energie moet niet afhankelijk zijn van dictatoriale regimes

Als Fossielvrij NL strijden we voor klimaatrechtvaardigheid. Dat betekent dat we verder kijken dan CO2-reductie. We strijden voor klimaatoplossingen en alternatieven voor fossiel waarbij rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid aan de basis staan. De klimaatcrisis is ontstaan uit diepgewortelde systemen van ongelijkheid en uitbuiting van mensen en ecosystemen – zoals racisme, extractivisme, het patriarchaat, sociale en economische ongelijkheid. Deze dieperliggende oorzaken houden de fossiele industrie en economie in stand. Zolang wij voor onze energie afhankelijk zijn van dictatoriale regimes, maken we de onderdrukking van mensen mogelijk. We kunnen de klimaatcrisis alleen oplossen als we tegelijkertijd ook deze oorzaken aanpakken. Dat banken als ING obscure bedrijven zoals SOCAR Trading financieren en de EU gasdeals sluit, is onderdeel van dit probleem. 

In plaats van steeds de ene olie- of gasdictator voor de andere in te ruilen, is het belangrijk uit de fossiele wurggreep te ontsnappen. We moeten werk gaan maken van een radicale afbouw van fossiele brandstoffen en komen daar alleen met een groen noodplan. Dit betekent onder andere massale isolatie van huizen en investeringen in gratis en toegankelijk openbaar vervoer. En ook vol inzetten op hernieuwbare energie, maar dan wel mét gelijkheid en rechtvaardigheid als belangrijkste uitgangspunten. Klimaatrechtvaardigheid betekent dat de transitie naar hernieuwbare energie niet kan rusten op uitbuiting en dictators. Gaan de EU en ING door met business as usual? Dan zijn ze medeplichtig aan een eeuwigdurende spiraal van ongelijkheid, uitbuiting en oorlog. We verdienen beter.

---

Wil je meehelpen meer van dit soort verhalen over de ING bloot te leggen? Meld je aan voor de ING storytelling werkgroep

 

_Bronnen

1. Human rights groups criticise EU’s Azerbaijan gas deal | The Guardian

2. The Humanitarian crisis in Nagorno-Karabakh | The Lancet

3. Hundreds Armenian sites at risk in Nagorno-Karabakh | Cornell

4. Azerbaijan is greenwashing genocide | Gastivists

5. In Nagorno Karabakh, Azerbaijans net zero vision clashes with legacy of war | Climate Change News

6. Ilham Aliyev, President of European Commission held expanded meeting | President Aliyev 

7. Bank & Client profiles | Banking on climate chaos

8. Human Rights Developments in Azerbaijan | HRW

9. Dutch bank ING supports controversial pipeline to import gas from authoritarian Azerbaijan | Banktrack

10.  ING Klimaatveranderingen Arnaud Cohen Stuart | ING’s Youtubekanaal

11. Bank & Client profiles | Banking on climate chaos